علت هایپرگلیسمی یا قند خون بالا چیست و چگونه می توان درمان کرد؟

هایپرگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که قند (گلوکز) زیادی در خون شما وجود داشته باشد. به آن قند خون بالا یا گلوکز خون بالا نیز گفته می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که بدن شما انسولین بسیار کمی داشته باشد یا بدن شما نتواند به درستی از انسولین استفاده کند.

هایپرگلیسمی معمولاً به این معنی است که شما دیابت دارید و افراد مبتلا به دیابت می‌توانند به طور مکرر دوره‌های هایپرگلیسمی را تجربه کنند.

اگر هایپرگلیسمی دارید که برای مدت طولانی درمان نشده است، می‌تواند به اعصاب، رگ‌های خونی، بافت‌ها و اندام‌های شما آسیب برساند.هایپرگلیسمی شدید همچنین می‌تواند منجر به یک عارضه حاد (ناگهانی و شدید) تهدیدکننده زندگی به نام کتواسیدوز مرتبط با دیابت شود، به خصوص در افراد دیابتی که انسولین مصرف می‌کنند یا افرادی که دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشده دارند. این نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.

سطح قند خون هایپرگلیسمی

برای افرادی که دیابت در آنها تشخیص داده نشده است، هیپرگلیسمی به معنای قند خون بالاتر از ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) در حالت ناشتا (حداقل هشت ساعت غذا نخوردن) است.

اگر قند خون ناشتای فرد ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، فرد پیش‌دیابتی است.

فردی که قند خون ناشتای او بیش از ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در بیش از یک نوبت باشد، معمولاً تشخیص دیابت دریافت می‌کند. معمولاً دیابت نوع ۲. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ معمولاً در زمان تشخیص، قند خون بسیار بالایی (بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) دارند.

برای فرد مبتلا به دیابت، هیپرگلیسمی معمولاً به عنوان سطح قند خون بالاتر از ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یک تا دو ساعت پس از غذا خوردن در نظر گرفته می‌شود. اما این می‌تواند بسته به اهداف قند خون مورد نظر شما متفاوت باشد.

قند خون چیست؟

گلوکز (قند) عمدتاً از کربوهیدرات‌های موجود در غذا و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید، تأمین می‌شود. این منبع اصلی انرژی بدن شماست. خون شما گلوکز را به تمام سلول‌های بدن شما منتقل می‌کند تا برای انرژی استفاده شود.

اگر دیابت ندارید، چندین فرآیند بدنی به طور طبیعی به حفظ گلوکز خون شما در محدوده سالم کمک می‌کنند. انسولین، هورمونی که لوزالمعده شما تولید می‌کند، مهمترین عامل در حفظ قند خون سالم است.

قند خون بالا اغلب به دلیل کمبود انسولین یا مقاومت به انسولین اتفاق می‌افتد. این امر منجر به دیابت می‌شود. افرادی که دیابت دارند باید از داروهایی مانند داروهای خوراکی دیابت یا انسولین مصنوعی یا تغییرات سبک زندگی برای کمک به حفظ سطح قند خون خود در محدوده مناسب استفاده کنند.

هیپرگلیسمی چقدر شایع است؟

هیپرگلیسمی و دیابت بسیار رایج هستند، حدود ۱ نفر از هر ۱۰ نفر در ایالات متحده دیابت دارند. دوره‌های هایپرگلیسمی نیز در افرادی که مبتلا به دیابت بسیار رایج است.

علائم و نشانه‌های قند خون بالا

علائم اولیه قند خون بالا شامل موارد زیر است:

√ افزایش تشنگی و گرسنگی

√تکرر ادرار

√سردرد

√تاری دید

علائم قند خون بالای طولانی مدت شامل موارد زیر است:

√خستگی

√کاهش وزن

√عفونت‌های قارچی واژن

√عفونت پوستی

√ بریدگی‌ها و زخم‌ها دیر بهبود یابنده

اگر شما یا فرزندتان این علائم را تجربه می‌کنید، باید به پزشک مراجعه کنید.

سطح گلوکزی که افراد مبتلا به دیابت در آن شروع به تجربه علائم می‌کنند، متفاوت است. بسیاری از افراد تا زمانی که قند خونشان به ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر نرسد، علائمی را تجربه نمی‌کنند. افرادی که هنوز دیابت آنها تشخیص داده نشده است، معمولاً این علائم را در سطوح پایین‌تری تجربه می‌کنند.

اگر انسولین یا سایر داروهای دیابت مصرف می‌کنید، دانستن علائم اولیه قند خون و نظارت منظم بر قند خون بسیار مهم است. اگر قند خون بالا درمان نشود، می‌تواند به کتواسیدوز مرتبط با دیابت  تبدیل شود، که در آن کمبود انسولین و مقدار زیاد کتون باعث اسیدی شدن خون شما می‌شود. همچنین می‌تواند افرادی را که دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشده دارند، تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت یک وضعیت اضطراری است که می‌تواند منجر به کما یا مرگ شود.

علائم کتواسیدوز عبارتند از:

∼تهوع و استفراغ

∼کم آبی بدن

∼درد شکم

∼بوی میوه از دهان

∼نفس عمیق و سخت یا تنفس سریع (تنفس کوسمول)

∼ ضربان قلب سریع

∼گیجی و عدم تمرکز

∼از دست دادن هوشیاری

علت هایپرگلیسمی

قند خون بالا اغلب ناشی از کمبود انسولین است. این می‌تواند به دلیل مقاومت به انسولین و یا مشکلات لوزالمعده شما  اتفاق بیفتد.

هورمون‌های دیگر نیز می‌توانند در ایجاد قند خون بالا نقش داشته باشند. کورتیزول اضافی (“هورمون استرس”) یا هورمون رشد، به عنوان مثال، می‌تواند منجر به قند خون بالا شود:

مقاومت به انسولین

یکی از علل شایع هایپرگلیسمی، مقاومت به انسولین است. مقاومت به انسولین، که به عنوان اختلال حساسیت به انسولین نیز شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های عضلات، چربی و کبد شما آنطور که باید به انسولین پاسخ نمی‌دهند.

وقتی سلول‌های شما به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند، بدن شما برای تنظیم قند خون به انسولین بیشتر و بیشتری نیاز دارد. اگر بدن شما قادر به تولید انسولین کافی نباشد (یا انسولین کافی تزریق نکنید)، منجر به هایپرگلیسمی می‌شود.

مقاومت به انسولین علت اصلی دیابت نوع 2 است، اما هر کسی می‌تواند آن را تجربه کند، از جمله افراد بدون دیابت و افراد مبتلا به انواع دیگر دیابت. این می‌تواند موقت یا مزمن باشد.

علل شایع مقاومت به انسولین عبارتند از:

چاقی. دانشمندان معتقدند چاقی، به ویژه بافت چربی اضافی در شکم و اطراف اندام‌های شما (چربی احشایی)، علت اصلی مقاومت به انسولین است.

عدم فعالیت بدنی

رژیم غذایی حاوی غذاهای بسیار فرآوری شده، پرکربوهیدرات و چربی‌های اشباع شده. برخی داروها، از جمله کورتیکواستروئیدها، برخی داروهای فشار خون، برخی درمان‌های HIV و برخی داروهای روانپزشکی. این داروها بسته به مدت مصرف، ممکن است باعث مقاومت به انسولین موقت یا طولانی مدت شوند.

برخی شرایط هورمونی می‌توانند منجر به مقاومت به انسولین شوند، مانند:

• سندرم کوشینگ (کورتیزول اضافی).
• آکرومگالی (هورمون رشد اضافی).

بارداری. در دوران بارداری، جفت هورمون‌هایی را آزاد می‌کند که باعث مقاومت به انسولین می‌شوند. برای برخی افراد، این منجر به دیابت بارداری می‌شود.

برخی شرایط ژنتیکی ارثی نیز با مقاومت به انسولین مرتبط هستند، از جمله:

1. سندرم رابسون-مندنهال
2. سندرم دونوهو
3. دیستروفی میوتونیک
4. سندرم آلستروم
5. سندرم ورنر

مشکلات پانکراس

آسیب به پانکراس شما می‌تواند منجر به عدم تولید انسولین و افزایش قند خون شود. بیماری‌های پانکراس که می‌توانند باعث افزایش قند خون و دیابت شوند عبارتند از:

بیماری خودایمنی: در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن شما به دلایل ناشناخته به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس شما حمله می‌کند. این بدان معناست که لوزالمعده شما دیگر نمی‌تواند انسولین تولید کند و در نتیجه باعث افزایش قند خون می‌شود. دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان نیز ناشی از یک واکنش خودایمنی است، اما بسیار کندتر از نوع ۱ ایجاد می‌شود.

پانکراتیت مزمن: این بیماری باعث التهاب طولانی مدت لوزالمعده شما می‌شود که می‌تواند به سلول‌های تولیدکننده انسولین آسیب برساند. این می‌تواند منجر به کمبود انسولین و افزایش قند خون شود. پانکراتیت یکی از علل شناخته شده دیابت نوع ۳c است.

سرطان لوزالمعده: سرطان در لوزالمعده شما می‌تواند به سلول‌های تولیدکننده انسولین آسیب برساند و در نتیجه منجر به کمبود انسولین و افزایش قند خون شود. حدود ۲۵٪ از افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده ۶ ماه تا ۳۶ ماه قبل از تشخیص سرطان لوزالمعده، دیابت در آنها تشخیص داده می‌شود.

فیبروز کیستیک: افرادی که فیبروز کیستیک دارند، مخاط بیش از حد تولید می‌کنند که می‌تواند لوزالمعده آنها را زخم کند. این می‌تواند باعث شود لوزالمعده آنها انسولین کمتری تولید کند و در نتیجه باعث افزایش قند خون و دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک شود.

علل موقت هایپرگلیسمی

موقعیت‌های خاص می‌توانند به طور موقت سطح قند خون شما را افزایش داده و باعث هیپرگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت و غیر دیابتی شوند.

استرس فیزیکی، مانند بیماری، جراحی یا آسیب، می‌تواند به طور موقت قند خون شما را افزایش دهد. استرس عاطفی حاد، مانند تجربه تروما یا استرس مرتبط با کار، نیز می‌تواند قند خون شما را افزایش دهد. این به این دلیل است که بدن شما کورتیزول و یا اپی نفرین (آدرنالین) آزاد می‌کند.

علل هیپرگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت
عوامل متعددی می‌توانند در هیپرگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت نقش داشته باشند. اگر مواردی مانند غذا و داروهای دیابت از تعادل خارج شوند، می‌تواند ایجاد شود.

موقعیت‌های رایجی که می‌توانند منجر به هیپرگلیسمی برای افراد مبتلا به دیابت شوند عبارتند از:

عدم مصرف انسولین کافی، تزریق انسولین اشتباه یا انسولین منقضی شده، یا مشکل در تزریق (مانند مشکل در محل تزریق در پمپ انسولین درمانی).

عدم زمان‌بندی صحیح مصرف انسولین و کربوهیدرات.

میزان کربوهیدراتی که مصرف می‌کنید با میزان انسولینی که بدن شما می‌تواند بسازد یا میزان انسولینی که تزریق می‌کنید، متعادل نیست. دوز داروی خوراکی دیابت که مصرف می‌کنید برای نیازهای شما خیلی کم است.

کمتر از حد معمول فعال بودن

پدیده داون

عوارض هایپرگلیسمی

قند خون بالا (مزمن) در طول سال‌ها می‌تواند به رگ‌های خونی و بافت‌های بدن شما آسیب برساند. این می‌تواند منجر به عوارض مختلفی از جمله موارد زیر شود:

رتینوپاتی

نفروپاتی

نوروپاتی

گاستروپاری

بیماری قلبی

سکته مغزی

مهم است به یاد داشته باشید که عوامل دیگری نیز می‌توانند در ایجاد عوارض دیابت نقش داشته باشند، مانند ژنتیک و مدت زمانی که دیابت داشته‌اید.

قند خون بالا (ناگهانی و شدید) می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود که تهدید کننده زندگی است.

تشخیص و آزمایش‌ها

ارائه دهندگان خدمات درمانی برای غربالگری قند خون و تشخیص دیابت، آزمایش خون تجویز می‌کنند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آزمایش گلوکز ناشتا
آزمایش تحمل گلوکز

آزمایش A1c

افراد مبتلا به دیابت از آزمایش قند خون در منزل (با استفاده از دستگاه گلوکز سنج) برای نظارت بر قند خون خود و بررسی قند خون بالا استفاده می‌کنند. اگر از پایش مداوم گلوکز استفاده می‌کنید، دستگاه شما ممکن است قند خون بالا را به شما هشدار دهد. از آنجایی که این فناوری گاهی اوقات می‌تواند نادرست باشد، اگر خوانش با احساس شما مطابقت نداشته باشد، بررسی قند خون با دستگاه گلوکزومتر مهم است.

مدیریت و درمان هیپرگلیسمی

اگر برای مدیریت دیابت انسولین مصرف می‌کنید، انسولین تزریقی راه اصلی درمان دوره‌های هایپرگلیسمی است. هر فرد به دوزهای مختلفی از انسولین نیاز دارد. شما و ارائه‌دهنده خدمات درمانی‌تان تعیین خواهید کرد که کدام دوز برای درمان و پیشگیری از قند خون بالا برای شما بهترین است. تغییرات رژیم غذایی و برنامه‌های ورزشی نیز می‌توانند به مدیریت قند خون شما برای جلوگیری از هایپرگلیسمی کمک کنند.

برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که نیازی به انسولین تزریقی ندارند، تغییرات سبک زندگی، مانند تغییرات رژیم غذایی و ورزش، و همچنین داروهای خوراکی دیابت، می‌تواند به مدیریت هایپرگلیسمی کمک کند. شما و ارائه‌دهنده خدمات درمانی‌تان برنامه‌ای را که برای شما بهترین است تعیین خواهید کرد.

پیشگیری از بروز حملات هایپرگلیسمی

متأسفانه، جلوگیری کامل از قند خون بالا در هنگام ابتلا به دیابت می‌تواند دشوار باشد. اما می‌توانید برنامه مدیریت دیابت خود را طوری تنظیم کنید که سعی کنید تعداد حملات هیپرگلیسمی را که تجربه می‌کنید کاهش دهید.

انجام این کار زمانی آسان‌تر است که شما و پزشکتان بفهمید چه چیزی باعث افزایش قند خون شما می‌شود. تا حد امکان در مورد هرگونه حمله قند خون بالا به پزشک خود اطلاعات دهید. رفع مشکل می‌تواند به سادگی تغییر زمان مصرف دارو، غذا خوردن و ورزش کردن باشد.

مراحل زیر می‌تواند به جلوگیری از افزایش قند خون کمک کند:

تمام داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید.

دستورالعمل‌های پزشک خود را در مورد غذا و ورزش دنبال کنید.

قند خون خود را مرتباً بررسی کنید.

سخن پایانی

هایپرگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت بسیار رایج است. نظارت منظم بر قند خون و مراجعه منظم به پزشک متخصص دیابت می‌تواند به شما در مدیریت صحیح دیابت و هایپرگلیسمی کمک کند. مهم است که به یاد داشته باشید که قند خون بالا لزوماً مزمن نیست. بدانید که می‌توانید برای پیشگیری از آن اقداماتی انجام دهید. اگر در مدیریت دیابت احساس سردرگمی می‌کنید، با پزشک خود صحبت کنید. با هم می‌توانید برنامه‌ای برای نزدیک‌تر شدن به اهداف مدیریتی خود تدوین کنید.